کار غده هيپوفيز چيست؟

هيپوفيز، يکي از غده‌هاي موجود در بدن ما است که شبيه يک فندق مي باشد، اما همين غده کوچک فندقي، کارهاي مهم و حياتي زيادي را در بدن ما مديريت مي‌کند.

هيپوفيز در کجا قرار دارد؟

هيپوفيز غده کوچکي است در زير مغز و درون حفره استخوان شب پره که 0/5 تا 1/5 گرم وزن دارد. از نظر جنيني داراي منشا دو گانه عصبي و سلول‌هاي پوششي است.

اين غده شامل دو قسمت است: بخش قدامي و بخش خلفي.

بخش قدامي

اين بخش ساختمان غده اي دارد.

بخش خلفي (پسين)

بخش پسين هيپوفيز، ساختمان غده‌اي ندارد، بلکه بخشي از دستگاه عصبي است و از اجتماع يک‌سري آکسون تشکيل شده است. اجسام سلولي اين آکسون‌ها در هيپوتالاموس مغز قرار دارند.

دو هورمون هيپوفيز پسين عبارتند از:

- هورمون آنتي ديورتيک (به معناي ضد ادرار يا کم‌کننده ادرار که موجب افزايش تراوايي نفرون‌هاي کليه نسبت به آب و افزايش بازجذب آب مي‌شود)

- هورمون اکسي توسين (به معناي تسهيل کننده زايمان به وسيله تحريک انقباض ماهيچه‌هاي رحم و تحريک ترشح شير از غده‌هاي شيري)

اين هورمون ها در جسم سلولي نورون‌هاي هيپوتالاموس ساخته مي‌شوند و سپس از راه آکسون‌ها به هيپوفيز پسين مي‌آيند و از آنجا به خون مي‌ريزند. پس در عمل، هيپوفيز پسين وظيفه‌اش ذخيره‌سازي و ترشح اين هورمون‌ها است و ساختن آنها در نورون‌هاي (سلول هاي عصبي) هيپوتالاموس صورت مي‌گيرد.

آيا هورمون رشد مي‌تواند مستقيما موجب رشد اسکلت و غضروف شود؟

در جواب بايد بگوييم خير. دانشمندان در سال 1957 آزمايشي انجام دادند. در کشت سلول‌هاي غضروفي در خارج بدن، پس از تزريق هورمون رشد، سلول‌هاي غضروفي در پاسخ به هورمون رشد، رشد نکردند. پس چرا اين هورمون در داخل بدن باعث رشد مي‌شود و در خارج بدن، اثر ندارد؟

دانشمندان اين‌طور فرض کردند که هورمون رشد باعث توليد ماده ديگري مي‌شود و آن ماده است که باعث رشد استخوان‌ها و غضروف مي‌شود. تحت تاثير هورمون رشد، يک فاکتور شبه انسولين به نام سوماتومدين C در سلول‌هاي کبدي ساخته مي‌شود که نقش اصلي را در رشد اسکلت بدن بازي مي‌کند.

هيپوفيز و سوخت ‌و سازهاي 4 گانه

سوخت و ساز پروتئين‌ها

هورمون رشد، سرعت انتقال اسيدهاي آمينه به داخل سلول‌هاي عضلاني را زياد مي‌کند و مستقيما نيز داراي اثر فعال کننده ساخت پروتئين‌هاست. اين اثر هورمون رشد شبيه انسولين است.

سوخت و ساز کربوهيدرات‌ها (قندها)

در متابوليسم کربوهيدرات‌ها، هورمون رشد اثري مخالف انسولين دارد. افزايش قند خون پس از تزريق هورمون رشد، نتيجه دو نوع اثر است: يکي صرفه جويي در مصرف آن در بافت‌هاي محيطي و ديگري افزايش فعاليت واکنش‌هاي نوسازي قند در کبد. هورمون رشد در کبد، با فعال کردن واکنش‌هاي نوسازي گلوکز از منشا اسيدهاي آمينه، ذخيره گليکوژن را نيز افزايش مي‌دهد. در واکنش‌هاي گليکوليز اثر مهار کنندگي هورمون رشد در چندين مکان بروز مي‌کند و به نظر مي‌آيد که اين هورمون از ورود گلوکز به داخل سلول نيز جلوگيري مي‌نمايد. هورمون رشد در عضله با آزاد نمودن اسيدهاي چرب از منشا ذخيره تري‌گليسريدها نيز از انجام واکنش‌هاي گليکوليز جلوگيري مي‌کند. تجويز هورمون رشد به مدت طولاني ممکن است به بروز بيماري ديابت منجر شود.

سوخت و ساز چربي‌ها

تجويز هورمون رشد در ظرف مدت 30 تا 60 دقيقه باعث افزايش اسيدهاي چرب آزاد در خون (از منشا بافت چربي) و افزايش اکسيداسيون اسيدهاي چرب در کبد مي‌گردد.

سوخت و ساز مواد معدني

هورمون رشد باعث افزايش جذب و نگهداري يون‌هاي کلسيم، منزيم و فسفات در بدن مي‌گردد و اين عمل آن احتمالا در ارتباط با اثري است که در رشد استخوان‌هاي طويل دارد.

هورمون‌هاي 7 گانه هيپوفيز

هورمون رشد

اين هورمون توسط سوماتوتروف‌ها ترشح مي‌شود. هورمون رشد باعث افزايش متابوليسم سلول‌هاي بدن و رشد طولي و قطري استخوان‌ها و باعث افزايش قد مي‌شود.

هورمون محرک تيروييد

موجب فعاليت غده تيروييد مي‌شود.

هورمون پرولاکتين

اين هورمون سبب رشد پستان‌ها طي بارداري و ترشح شير پس از زايمان مي‌شود. اين هورمون روي سلول‌هاي غدد شيري اثر مي‌گذارد و سبب ساخته شدن شير و ترشح آن به درون کيسه‌هاي شيري مي‌شود. با تولد نوزاد، بلافاصله ترشح لاکتوژن در خون افزايش مي‌يابد و شيرسازي آغاز مي‌شود.

خروج شير از پستان مادر يکي دو روز بعد از تولد بچه شروع مي‌شود و اين تاخير در اثر افزايش تدريجي لاکتوژن در خون و زمان لازم براي تاثير آن بر سلول‌هاي شيرساز پستان است. ترشح لاکتوژن تا زماني که طفل از پستان شير بخورد ادامه خواهد داشت.

کورتيکوتروپين

اين هورمون باعث افزايش ترشح هورمون‌هاي مترشحه از قشر غدد فوق کليوي مي‌شود.

هورمون محرک جنسي

FSH و LH که هر دو هورمون‌هاي محرک جنسي محسوب مي‌شوند.

هورمون‌ اکسي‌توسين

باعث انقباض عضلات رحم و مجاري شيري پستان‌ها مي‌شود.

هورمون ضدادراري

موجب جذب آب و املاح از لوله‌هاي جمع‌کننده ادرار در کليه‌ها مي‌شود.

اختلالات شايع هيپوفيز

کاهش شديد و يا افزايش شديد هورمون رشد سبب رشد غير عادي مي‌شود.

کاهش شديد مقدار هورمون رشد در کودکي (قبل از بلوغ) سبب کوتاه قدي شديد يا "نانيسم" مي‌شود. افراد مبتلا به نانيسم داراي هوش طبيعي هستند. اگر قبل از آنکه رشد استخوان‌هاي دراز پايان يابد به اين نقص پي ببريم، مي‌توانيم آن را با تزريق هورمون رشد درمان کنيم.

افزايش ترشح هورمون رشد در سنين رشد (قبل از بلوغ) باعث رشد بيش از حد مي‌شود که "ژيگانتيسم" يا "غول آسايي" ناميده مي‌شود.

اگر افزايش غيرعادي اين هورمون در دوارن بلوغ يا بعد از آن اتفاق افتد، شخص مبتلا بلند قدتر نمي‌شود، اما قطر استخوان‌هاي دست، پا و صورت افزايش مي‌يابد. اولين نشانه اين بيماري نياز به کفش بزرگ‌تر و تنگ شدن انگشتر در دست است. اين عارضه را "آکرومگالي" مي‌نامند.